Dziga Vertov

"O ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ - ΜΑΤΙ (ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΩΦ)"

Τζίγκα Βερτώφ (το οποίο σημαίνει κυριολεκτικώς "σβούρα που στριφογυρίζει") είναι το φουτουριστικό ψευδώνυμο που υιοθέτησε πολύ νωρίς ο Ντενίς Κάουφμαν, ένας εκ των σπουδαιότερων κινηματογραφιστών του "ρώσικου φορμαλισμού" και ουσιαστικά ο πρώτος που αντέδρασε δυναμικά εναντίον της νεοπαγούς αισθητικής, του κλασικού κινηματογράφου. 

Το 1921 ο Βερτώφ συγκέντρωσε μερικούς που υιοθετούσαν τις θεωρίες και το ιδανικό του και πήραν το όνομα των "ΚΙΝΟΞ", που σχηματίζεται από την συρρίκνωση ΚΙΝΟ (κινηματογράφος) και ΟΚΟ (μάτι) δηλαδή Σινε-μάτι. Με την έκφραση αυτή καθώς και μ'εκείνη του "Σινεμά - Αλήθεια", ο Βερτώφ φανέρωσε στον κινηματογραφικό κόσμο τις αντιλήψεις του για το σινεμά.

"Αυτοαποκαλούμαστε kinoki για να διαφοροποιηθούμε από τους κινηματογραφιστές, οι οποίοι είναι ένα κοπάδι ρακοσυλλεκτών που ξεπουλούν μια χαρά τις παλιατζούρες τους". Οι kinoki έγιναν στην αρχή γνωστοί, δημοσιεύοντας διακηρύξεις στο πνεύμα του φουτουρισμού, όπου μάχονταν για έναν κινηματογράφο του πραγματικού, στηλιτεύοντας τον κινηματογράφο μυθοπλασίας, μ'άλλα λόγια τον κινηματογράφο - ψεύδος, ο οποίος είχε διαφθαρεί από την λογοτεχνία και την δραματική τέχνη.

Οι kinoki εναντιώθηκαν στον κινηματογράφο που αφηγείται φανταστικές ιστορίες  και έστρεψαν τον κινηματογράφο - μάτι προς τις εκφάνσεις του κόσμου, προκειμένου όπως έλεγαν "να διερευνήσουν το χάος των οπτικών φαινομένων που κατακλύζουν τον χώρο" να συλλάβουν "την ζωή εξ'απροόπτου... ο κινηματογράφος πρέπει να περάσει πάνω από τα κεφάλια των ηθοποιών και τις στέγες των κινηματογραφικών στούντιο, για νά φτάσει στην καρδιά της ζωής, στην καρδιά της αληθινής πραγματικότητας", έγραφαν σε κάποια διακήρυξή τους οι kinoki.

O Βερτώφ εννοούσε να πετάξει από τον κινηματογράφο, καθετί που δεν ήταν παρμένο "εκ του φυσικού". Απαρνήθηκε τον ηθοποιό, το μακιγιάζ, το στούντιο, το φωτισμό, το σενάριο την σκηνοθεσία, οτιδήποτε δηλαδή συνέβαλλε στο χτίσιμο μιας τεχνητής πραγματικότητας, που ήταν και είναι ως επί το πλείστον μια κινηματογραφική ταινία και που θέλει να περνιέται για αληθινή. Θεωρώντας την κάμερα ένα περισκοπικό μάτι - κάτι που βεβαίως δεν παύει να είναι μια πραγματική διαπίστωση - επεδίωκε να συλλάβει την "ζωή εξ'απροόπτου", προκειμένου να φανερώσει όλες της τις εκφάνσεις, καθιστώντας το αόρατο ορατό, το ακαθόριστο ευκρινές, το κρυφό πασίδηλο, το συγκαλυμμένο έκδηλο, το ανεργές ενεργό, το ψευδές αληθινό.

Το να πάρεις την ζωή απρόοπτα, σήμαινε απλά, κινηματογράφηση ανθρώπων και ζωντανών υπάρξεων, χωρίς να έχουν επίγνωση της παρουσίας του οπερατέρ και της κάμερας, ή τουλάχιστον χωρίς να τροποποιείται η συμπεριφορά τους (κάτι σαν την "Κάντιτ κάμερα" ας πούμε). Ήταν ουσιαστικά η πρώτη προσπάθεια να φτιαχτεί μια ταινία χωρίς την παρουσία ηθοποιών, καλλιτεχνικών συντελεστών, σκηνοθετών, χωρίς γυρίσματα στο στούντιο, χωρίς σκηνικά κοστούμια, κλπ.

Το "Σινεμά - Αλήθεια" ήταν για τον Βερτώφ, ένας κινηματογράφος απόλυτα ρεαλιστικός, που αρνιόνταν κάθε προσφυγή στην φαντασία και γι'αυτό αποτέλεσε τον πρόδρομο κάθε προσπάθειας ρεαλισμού στον κινηματογράφο, κυρίως αυτής που θα εμφανιστεί μετά τον πόλεμο στην Ιταλία ("νεορεαλισμός"). Πάνω απ'όλα θεωρείται μαζί με τον Φλάερτυ, ο γεννήτορας του λεγόμενου "πραγματολογικού" - σε αντίθεση με τον "μυθοπλαστικό" - κινηματογράφου (ντοκιμαντέρ, επίκαιρα, ρεπορτάζ, κλπ).

Εφόσον η εικονοληψία έπρεπε κατ'αρχήν να αποβλέπει στο να συλλαμβάνει την ζωή στο απρόοπτο, η τέχνη περνούσε σχεδόν ακέραιη στο μοντάζ. Η προσωπικότητα του καλλιτέχνη εκδηλώνονταν πλέον, αφ'ενός με την εκλογή των φωτωγραφιών από την πραγματικότητα της ζωής - αφού δεν γίνονταν γύρισμα όπως συνηθίζονταν και συνηθίζεται ακόμα, με στήσιμο σκηνικών, φωτισμών, ηθοποιών κ.ο.κ. - και αφ'ετέρου με την κατάταξη και τον ρυθμό αυτών των φωτωγραφιών, κατά την διαδικασία του μοντάζ.

Για του kinoki, το μοντάζ δεν έπαιζε απλώς τον σπουδαιότερο ρόλο στην κατασκευή μιας ταινίας, ανάμεσα σε άλλα αισθητικά μέσα - όπως συνέβαινε με τους υπόλοιπους ρώσους κινηματογραφιστές - αλλά αποτελούσε το μοναδικό στοιχείο που επέτρεπε την δημιουργική επέμβαση του καλλιτέχνη κινηματογραφιστή. Το μοντάζ αποτέλεσε για του kinoki (ή ΚΙΝΟΞ), σημείο απόλυτης αναφοράς, τόσο των θεωριών τους, όσο και της πρακτικής τους.

Το κινηματογραφούμενο υλικό, επεξεργάζονταν και ρυθμίζονταν στο μοντάζ, από επιστημονικούς μαθηματικούς νόμους, που η "ομάδα Βερτώφ" ανέλαβε να καθορίσει.
Ο Αιζενστάιν, δηλωμένος εχθρός της ντοκιμαντερίστικης τάσης του Βερτώφ στον κινηματογράφο, που πάντα του άρεσε να λέει και να ξαναλέει ότι "δεν πιστεύω στον κινηματογράφο - μάτι, πιστεύω στον κινηματογράφο - γροθιά", παραδέχονταν παρ'όλα αυτά πως στον Βερτώφ οφείλονταν η εφεύρεση του μουσικού ρυθμού στον κινηματογράφο, πράγμα που εξαρτάται από τα μικρά ή μεγάλου μήκους κομμάτια ταινίας που ενώνονται και γι'αυτό πίστευε πως είχε αποφασιστική επίδραση, πάνω στην δημιουργία των αρχών του μοντάζ.

Ο Βερτώφ μίλησε για μια θεωρία της σύνθεσης με "διαστήματα" (παύσεις "κενά" ανάμεσα στις εικόνες) σε σχέση με τις κινήσεις στο εσωτερικό των πλάνων, αλλά και με τις διάρκειες των πλάνων μεταξύ τους, τις κινήσεις της ίδιας της κάμερας, τις γωνίες λήψης, κ.α. Προκρίνει την κατασκευή των ταινιών, με βάση τα διαστήματα, δηλαδή με βάση την κίνηση ανάμεσα στα πλάνα, τον οπτικό συσχετισμό των πλάνων μεταξύ τους, τις μεταβάσεις από το ένα οπτικό ερέθισμα στο άλλο. Όλα αυτά είναι σύμφωνα με τον Βερτώφ, ένα πολύπλοκο σύνθεμα που απαρτίζεται από το άθροισμα ποικίλων συσχετισμών, οι κυριώτεροι των οποίων είναι:
1) O συσχετισμός των επιπέδων (γκρό πλάνο, γενικό πλάνο, κλπ.).
2) Ο συσχετισμός διάρκειάς τους.
3) Ο συσχετισμός των κινήσεων εντός του κάδρου.
4) Ο συσχετισμός φωτεινών και σκοτεινών αντικειμένων.
5) Ο συσχετισμός των αποτυπωμένων κινήσεων.
Με βάση αυτά, ο κινηματογραφιστής - μοντέρ προσέχει τα παρακάτω: α)την σειρά των αλλαγών από το ένα πλάνο στο άλλο, την ταξινόμηση του υλικού, β) την διάρκεια της κάθε αλλαγής (σε μέτρα ή καρέ), δηλαδή τον χρόνο προβολής, την διάρκεια της κάθε εικόνας.
Επιπλέον, ξέχωρα από την κίνηση και τους συνδυασμούς ανάμεσα στα πλάνα, ο κινηματογραφιστής πρόσεχε την οπτική συνάφεια ανάμεσα στο κάθε ξεχωριστό πλάνο, με όλα τα άλλα πλάνα που θ'ακολουθήσουν πολύ αργότερα και όχι απλώς με τα γειτονεύοντα σ'αυτό.
Η σημαντικότερη ταινία του Βερτώφ ήταν "Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή", που γύρισε το 1929. (είναι αυτή που είδαμε βασικά).