Κυψέλη πειραματισμού

Η πλατεία ήταν γεμάτη... Τον τόνο, όμως, εκείνο το ζεστό βράδυ στην πλατεία της Φωκίωνος Νέγρη έδινε μια ασυνήθιστη ομήγυρη έξω από την παλιά Δημοτική Αγορά της Κυψέλης. Δεν ήταν ούτε πορεία, ούτε διαδήλωση, ούτε κάποια εγκαίνια καταστήματος.

Ο Θεατρικός Οργανισμός «Σχεδία» παρουσίαζε τη δική του παράσταση «εκτός των τειχών» του θεάτρου. Τίτλος του δρώμενου ήταν «Εκθεση-Αποχαιρετισμός (ποτέ δεν θα είναι ίδια)» με θέμα τον μετανάστη, τον ξένο που προσπαθεί να ριζώσει, να νιώσει συμπατριώτης. Κι όλα αυτά στην ελεύθερη απ' την παλιά της χρήση αλλά και κρατική ιδιοκτησία, αυτοδιαχειριζόμενη τώρα για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, Δημοτική Αγορά της αθηναϊκής γειτονιάς, όπου ηχούν πια όλες οι γλώσσες.

Το θέατρο σε δημόσιο χώρο ήταν από καιρό στο μυαλό του Βασίλη Κανελλόπουλου, σκηνοθέτη της παράστασης. Η Αγορά ταίριαζε πολύ στην ιδέα του: ένα θεατρικό δρώμενο που θα προβαριστεί και θα σχηματιστεί εκεί χρησιμοποιώντας περιμετρικά τις βιτρίνες, το κέντρο εσωτερικά αλλά και το υπόγειό της. 

Ο Β. Κανελλόπουλος πρόσθεσε την αίσθηση του φευγιού, του απόπλου, του αποχαιρετισμού. Είδε την Αγορά σαν «καράβι» που, απ' τις γρήγορες επιχωματώσεις και κατασκευές, ξέμεινε στο «λιμάνι» της Κυψέλης, με τις «μπουκαπόρτες» του ανοιχτές, έτοιμες να υποδεχτούν φορτηγά με τρόφιμα, μαγαζάτορες, υπαλλήλους, πελάτες. Στην ίδια λογική οι θεατές «μπαρκάρουν» μαζί με το «πλήρωμα» σε ένα ταξίδι γύρω απ' την Αγορά και παρακολουθούν τα δρώμενα όταν το πλοίο πιάνει σε διάφορα «ντόκια»...

«Οι ηθοποιοί δανείζουν τον ήχο τους στην παλιά Αγορά. Της δίνουν "σώμα", την εκθέτουν μ' άλλο τρόπο τώρα στα μάτια των πολιτών. Ετσι, αυτό το σωματοποιημένο αρχιτεκτόνημα είναι σα να φορά θεατρική μάσκα. Αν εξαιρέσουμε τη Λένα Μακρή, που έχει πείρα ως παλιό μέρος της "Σχεδίας", για τους άλλους ηθοποιούς ήταν πρωτόγνωρη εμπειρία. Ανθρωποι με θεατρικά κοστούμια στους δρόμους της Κυψέλης είναι στοιχείο παράδοξο αλλά και επαναστατικό. Ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό τούς ελκύει και τους ταξιδεύει». 

* Πρώτα ακούγεται ένα μουσικό κομμάτι που έχει γράψει ο συνθέτης και πιανίστας Αντώνης Ανισέγκος ειδικά για την Αγορά. 

* Μετά παρακολουθούμε βίντεο με απαντήσεις ανθρώπων στην ερώτηση: «Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε τη λέξη "έκθεση";». 

* Το τρίτο κουδούνι για ν' αρχίσει η παράσταση «κτυπά» ο ήχος βημάτων που ακούμε απ' τα μεγάφωνα και μετά ένα δυνατό σφύριγμα για τον απόπλου... 

* Κύριος δραματουργικός άξονας της παράστασης είναι η «Εβραία» του Μπρεχτ που ερμηνεύει η Ελένη Μακρή. Μια γυναίκα διωγμένη απ' την πατρίδα της, ετοιμάζεται να φύγει. Τα τηλεφωνήματά της στο γιατρό, τη φίλη της Λότε, τη Γερτρούδη, την Αννα, διασκορπίζονται σε διάφορα σημεία: έξω από μια τράπεζα, μέσα σε προθήκες μαγαζιών, στη δεύτερη και στην τρίτη μπουκαπόρτα της Αγοράς. 

* Απέναντι ακούμε τη Μαρίνα Νατιώτη σ' ένα αδημοσίευτο κείμενο της Σώτης Τριανταφύλλου. 

* Πιο κάτω η παρέμβαση του Δημήτρη Χαλάτση: πάνω σ' ένα ποδήλατο, μ' ένα βιβλίο να καλύπτει τα μάτια του, διαβάζει ένα κείμενο του Αλτουσέρ για τον εγκλεισμό. Η Ελένα Ακύλα και η Μάγδα Ταμάμ σε μια εικαστική παρέμβαση που αναφέρεται στη βία και τη διαδρομή της: Οι φωτογραφίες ενός μοντέλου κι ενός Αφρικανού, με κοινό στοιχείο ένα κατεστραμμένο... αριστερό μάτι. Η Τζίνα Αποστολοπούλου προσπαθεί να ξεπεράσει την ντροπή της. Ερωτευμένη με τρεις σταρ (Μπέκαμ, Τζίμι Χέντριξ, Αϊνστάιν) ζητά να της υποδείξουμε κάποιον ν' αγαπήσει στην επόμενη παράσταση... 

* Αλλά η παράσταση έχει και ένα είδος μικρού διαλείμματος στο μέσον της διαδρομής: Μπουκαλάκια με κρύο νερό μοιράζονται στους θεατές, λίγο αργότερα όμως αντηχεί η κραυγή των ζώων που έχουν σφαχτεί και πουληθεί όλα αυτά τα χρόνια στην Αγορά, οδηγώντας στο επόμενο δρώμενο. Η Εβραία μ' ένα φακό στο χέρι ψάχνει τον άντρα της, τον Φριτς. Τον αναγνωρίζει σ' έναν ξένο (Κώστας Γεραντώνης) με τον οποίον συγκρούεται βίαια και στο τέλος τον πυροβολεί. Δίπλα η Κωνσταντίνα Μάρα μ' ένα κείμενο του Γοργία που απενοχοποιεί την ωραία Ελένη από τις αμαρτίες της. 

* Συγχρόνως, απ' τα υπόγεια του κτιρίου ακούμε τους μουσικούς αυτοσχεδιασμούς σε κιθάρα από τους Νίκο Μουστάκα και Δημήτρη Κοροτζή. Κοντά στους σκουπιδοτενεκέδες η Μαρίνα Νατιώτη αφηγείται ένα κείμενο της Σώτης Τριανταφύλλου με θέμα τις εκτρώσεις. 

* Στον επίλογο της παράστασης η Εβραία προσπαθεί να μιλήσει στον πραγματικό άντρα της. Την ίδια στιγμή, ο άντρας που δολοφόνησε στη θέση του γράφει σ' ένα μαυροπίνακα λόγια προσπαθώντας να δικαιολογηθεί γιατί δείλιασε και την εγκατέλειψε.

Μια διαρκής ψηφοφορία

«Είναι το μνημείο της ντροπής μ' έναν τρόπο», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Για να φτάσω εκεί τροποποίησα δραματουργικά το κείμενο. Ηθελα επίτηδες η Εβραία να υπερτονίζει το "ναι" και το "όχι", σα να γίνεται μια διαρκής ψηφοφορία. Ε, λοιπόν, αυτό ακριβώς κάποιοι μετανάστες το κατάλαβαν».

Σ' όλη τη διάρκεια του δρώμενου ο Σπύρος Τσακίρης και η Ντίνα Μπατζιά κάνουν αφισοκόλληση στους τοίχους της αγοράς. Είναι ατάκες που έχουν πει οι ίδιοι οι μετανάστες στην Ντίνα Μπατζιά όταν τους ρωτούσε για την παραμονή τους στην Ελλάδα: «Καλώς ώρισες ξένε. Πες μας πώς ήταν το ταξίδι σου», «Πατρίδα είν' αυτό που μ' αφήνει να νιώσω ωραία», «Ακριβώς εδώ, στον ανοιχτό τόπο, περιμέναμε να μην ταλαιπωρούν τους ξένους», «Και νομίζετε πως με την τέχνη θ' αλλάξει τίποτα στο νόμο ή στο ρατσισμό των ανθρώπων;», «Να μου πεις δηλαδή μετά από τόσα χρόνια "καλημέρα συμπολίτη"», «Μ' αρέσουν πολύ οι πορείες και οι διαδηλώσεις σ' αυτή την πόλη. Να έφερναν και αποτέλεσμα»...

Το ρόλο του «σκηνοθέτη» στην περιήγηση παίζει ο Λεωνίδας Δημακόπουλος, με την κάμερα στο χέρι. Η φωτίστρια της παράστασης Εύα Μπόγρη φωτίζει επί τόπου τα δρώμενα με λάμπες φθορισμού, ενώ τα μικρόφωνα απομακρύνουν το θόρυβο του δρόμου.

Πέρα απ' τους θεατές, τους ενημερωμένους για την παράσταση, αρκετοί περαστικοί σταματούν για να δουν τι συμβαίνει στη γειτονιά τους. Αλλοι μένουν μέχρι τέλους κι άλλοι φεύγουν απορημένοι. Πολλοί είναι μετανάστες. «Μου άρεσε που είδα ξένους να ταυτίζονται με την Εβραία, να συγκινούνται», λέει ο Β. Κανελλόπουλος. «Την πρώτη μέρα, στη διάρκεια της παράστασης, κάποιος μετανάστης στάθηκε δίπλα στην Ελένη Μακρή κάνοντας το σήμα της νίκης... 

Η αντίδραση της γειτονιάς από τις πρόβες ήταν ποικίλη. Κάποιοι έχουν μάθει ακόμα και τα κείμενα, κάποιοι παραπονέθηκαν ότι τους ενοχλήσαμε. Τα γύρω μαγαζιά δεν είχαν πρόβλημα. Η εξέλιξη της Αγοράς μόνο καλό τούς φέρνει. Πάντως ένα μέρος των Κυψελιωτών δεν ανέχεται το διαφορετικό, κάποτε μάλιστα γίνεται αντιδραστικό. Μια κυρία ήρθε στις 10 π.μ. να διαμαρτυρηθεί για το θόρυβο και η ειρωνεία της τύχης είναι ότι την ίδια στιγμή περνούσε δίπλα της ένα μηχανάκι με σπασμένη εξάτμιση. Επίσης, το γεγονός ότι η Αγορά έγινε αυτοδιαχειριζόμενος χώρος μάλλον δεν αρέσει σε μερικούς. Η γεύση που μου άφησε αυτό το πείραμα είναι ευχάριστη. Δεν ήταν εύκολο σε συνθήκες θορύβου και καύσωνα. Ο δημόσιος χώρος μπορεί να συγκεντρώσει ή να αποσπάσει την προσοχή.

Της ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ - φωτ.: Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ»

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 7-8.7.2007